Мойнақ су электр станциясы

Найзабекұлы Сұлтанәлі

Еркінов Қайсар

УДК 627.81

МОЙНАҚ СУ ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСЫ

Найзабекұлы Сұлтанәлі, Еркінов Қайсар

Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті

naizabekulys@mail.ru, 87479481447

yerkinov03@mail.ru, 87073849203

Сарқұлова Жадырасын Сейдуллақызы

PhD доктор

Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті

 

 

 

Аннотация: Бұл статьяда біз Мойнақ су электр станциясы туралы толық мәлімет беретін боламыз. Оның құрылысының басталу тарихы, жалпы өндіретін қуаты, су электр станциясы қалай жұмыс жасалатыны туралы, қоршаған ортаға әсерін зерттейтін боламыз.

Кілт сөздер: СЭС, турбина, электр машина, генератор, бөгет, сутоған, гидроэнергетика, станция.

Кіріспе: Су энергетикасы – энергетиканың су қорларының қуатын пайдаланумен айналысатын саласы. Алғашқы су энергиясы диірмендердің, станоктардың, балғалардың, ауа үрлегіштердің, т.б. жұмыс машиналарының жетектерінде пайдаланылды. Гидравликалық турбина, электр машинасы жасалып, электр энергиясын едәуір қашықтыққа жеткізу тәсілі табылғаннан кейін, сондай-ақ су энергиясын су электр стансаларында (СЭС) электр энергиясына түрлендіру жолының жетілдірілуіне байланысты су энергетикасы электр энергетикасының бір бағыты ретінде дамыды. СЭС – жылу электр стансаларына қарағанда жылдам реттелетін, икемді энергетикалық қондырғы. Олардың жиілікті реттеуде, қосымша жүктемелерді атқаруда және энергетикалық жүйенің апаттық қорын қамтамасыз етуде тиімділігі жоғары. Қазақстандағы су энергетикасы құрылысы 1928 жылы Лениногорск қаласының маңында, Громатуха өзенінде Жоғарғы Хариуз СЭС-і іске қосылғаннан басталды. Қазақстан өзендерінің су энергетикалық жылдық қорлары 162,9 млрд. кВт сағ. болып бағаланады. Соның ішінде техникалық тұрғыдан пайдалануға болатыны 62 млрд. кВт сағ.[2]

Мойнақ ГЭС конструкциясы бойынша туннель түріндегі қысымды деривациясы бар жоғары қысымды бөгеттік-деривациялық электр станциясы болып табылады. Электр станциясының белгіленген қуаты-300 МВт, жобалық орташа жылдық электр энергиясын өндіру-1027 млн кВт·сағ. су торабы құрылыстарының құрамы:

• биіктігі 94 м және ұзындығы 515 М саздақ өзегі бар тас-нобай бөгеті;
• құрылыс тоннелі ұзындығы 714 м, қимасы 4,65×5 м, шахталық пайдалану су қашыртқысымен біріктірілген, өткізу қабілеті 198 м³/с;
• ұзындығы 507 м және диаметрі 3 м, өткізу қабілеті 75 м³/с тоннель үлгісіндегі жұмыс су жіберу;
• жұмыс су шығырының кіру басымен біріктірілген су қабылдағыш;

ұзындығы 4912 км таға тәрізді қимасы 5×7 М жеткізу деривациялық туннелі, жартас массивінің әлсіреген аймақтарында диаметрі 5,6 м және 4,1 м дөңгелек қима бар;

• жоғарғы камерасы, тереңдігі 175 м және диаметрі 6 м шахта типіндегі теңестіру резервуары;
• диаметрі 4,1 м дөңгелек қиманың ұзындығы 4301 км турбиналық су тартқышы;
• ГЭС ғимараты;
• толық сыйымдылығы 1,2 млн м³ және пайдалы сыйымдылығы 0,7 млн м³ су қоймасы бар тас-жер бөгетін, суағар бөгетін және су жіберуді қамтитын контрреттеуші құрылыс.

ГЭС ғимаратында қуаттылығы 150 МВт болатын 2 тік гидроагрегат орнатылған, есептік қысыммен жұмыс істейтін Шелек гидротурбиналары 471,4 М. Турбина өндірушісі-австриялық Andritz hydro фирмасы, генераторлар-Қытайдан келген Харбин электр машиналары зауыты. Генераторлардан 15,75 кВ кернеудегі электр энергиясы қуаты 200 МВА екі күштік трансформаторға, ал олардан кернеуі 220 кВ ашық тарату құрылғысы арқылы — энергия жүйесіне беріледі.ГЭС бөгеті толық көлемі 238 млн м³ және пайдалы көлемі 198 млн м³ Бестөбе су қоймасын құрайды, бұл су ағынын маусымдық реттеуді жүргізуге мүмкіндік береді, су қоймасының қалыпты тіреуіш деңгейінің белгісі — 1770 м, өлі көлемнің деңгейі — 1736 м.Мойнақ ГЭС құрылысы 1985 жылы «Гидропроект»институтының Қазақ бөлімшесінің жобасы бойынша басталды. 1992 жылы елдегі экономикалық жағдайдың нашарлауына байланысты бас тораптың құрылыстары шамамен 70% дайын болған кезде құрылыс тоқтатылды, деривациялық туннель мен ГЭС ғимаратының құрылысы басталған жоқ (құрылыс аяқталған кезде ГЭС құрылыстарының жалпы дайындығы — шамамен 10 %). Аяқталмаған құрылыстарды консервациялау дұрыс жүргізілмеген, нәтижесінде олар ішінара жарамсыз болып қалған. ГЭС құрылыстарының кешені жекешелендіріліп, «АК Бірлік» АҚ жеке компаниясына сатылды, ол ГЭС-ті аяқтау бойынша жұмыстарды ұйымдастыра алмады. Жобаға деген қызығушылық 2000 жылдардың басында Қазақстанда энергия тұтынудың өсуіне байланысты қайта пайда болды. 2005 жылы ГЭС құрылысын қайта бастау туралы шешім қабылданды, сол жылы құрылыс алаңын қайта консервациялау жұмыстары басталды. Станцияны аяқтау үшін $50 млн көлемінде Қазақстанның Даму Банкінің және Кит 200 млн көлемінде Қытайдың даму банкінің кредиттері тартылды. «Самұрық-Энерго» АҚ «Бірлік» АҚ-дан «Мойнақ СЭС» АҚ-ның 51% акциясын сатып алып, 2014 жылы өз үлесін 100% — ға жеткізді. Станцияның жобасын Қытайдың Халықаралық су және энергетика корпорациясы аяқтады, ол туынды туннель мен ГЭС ғимаратының құрылысының бас мердігері болды.

 

2006-2008 жылдары Бестөбе су торабының (бөгет, су ағызу құрылыстары) құрылысын аяқтау бойынша жұмыстар жүргізілді. 2009 жылдың аяғында бөгетті төгу аяқталды, 4,2 км деривациялық туннель өтті, гидротурбиналарға тапсырыс берілді. 2010 жылы деривациялық туннельді қазу аяқталды. Станция 2011 жылдың 9 желтоқсанында іске қосылды, Мойнақ ГЭС ресми түрде 2012 жылы пайдалануға берілді. 2018 жылы электр станциясына оның бірінші бас директоры — Оразәлі Кантаевтың есімі берілді. Кенсу өзені ағынының бір бөлігін Бестөбе су қоймасына тасымалдау үшін тоннель салу жоспарлануда, бұл Мойнақ ГЭС электр энергиясын өндіруді жылына 102 млн кВт*сағ ұлғайтуға мүмкіндік береді.[1]

Гидроэнергетикалық кәсіпорындардың су пайдалану жөніндегі құқықтары мен міндеттері — гидроэнергетикалық кәсіпорындардың: бекітілген жобаларға сәйкес электр энергиясын өндіру үшін суды пайдалануға; егер бұл суды кешенді пайдалану және қорғау талабын бұзбайтын болса, энергетика мақсаттары үшін сутоғандарын пайдалануды жақсартуға мүмкіндік беретін шараларды жүзеге асыруға; занды ұйымдар мен азаматтардан гидроэнергетиканың мұқтаждары үшін сутоғандарын дұрыс пайдалануды қамтамасыз ететін ережелерді сақтауын талап ету қақысы. Гидроэнергетикалық кәсіпорындар: су қоймаларын толтыру мен жұмысқа қосудың, олардан су өткізудің, жоғары және төменгі аралықта су деңгейі ауытқуының белгіленген режімін сақтауға; кемелер мен салдардың кедергісіз және қауіпсіз өтуін, жобаларға сәйкес санитариялық және табиғатты қорғау мақсатында су жіберу шараларын жүзеге асыруды қамтамасыз етуге; балық қорғау құрылыстарын және балықтардың уылдырық шашатын жерлерге өтетін жолдарын тиісті техникалық күйде ұстауға; мүмкін болатын сел тасқындары, су тасқындары мен басқа да дүлей апаттары жағдайларында тірек құрылыстардың беріктігін арттыруды, техникалық авариясыз пайдалануды қамтамасыз етуге міндетті.[3]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

 

1. Мойнакская ГЭС. АО «Самрук-Энерго».
2. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, «Мектеп» баспасы, 2002 жыл.
3. «Қазақ Энциклопедиясы»

 

 

 

 

 

МОЙНАКСКАЯ ГЭС

Найзабекұлы Сұлтанәлі, Еркінов Қайсар

 

Актюбинский региональный университет имени К. Жубанова

naizabekulys@mail.ru, 87479481447

yerkinov03@mail.ru, 87073849203

Сарқұлова Жадырасын Сейдуллақызы

PhD доктор

Актюбинский региональный университет имени К. Жубанова

 

Аннотация: В этой статье мы предоставим подробную информацию о Мойнакской ГЭС. Мы изучим историю начале ее строительства, общую выработку электроэнергии,принцип работы ГЭС и ее влияние на окружающую среду.

Ключевые слова: ГЭС, турбина, электрическая машина, генератор, плотина, водохранилище, гидроэлектростанция, станция.

 

 

   MOYNAK WATER POWER STATION

Найзабекұлы Сұлтанәлі, Еркінов Қайсар

Aktobe Regional University named after K. Zhubanov

naizabekulys@mail.ru, 87479481447

yerkinov03@mail.ru, 87073849203

Сарқұлова Жадырасын Сейдуллақызы

PhD doctor

Aktobe Regional University named after K. Zhubanov

 

Abstract: In this article, we will provide detailed information about

Moinak hydroelectric power station. We will study the history of the beginning of its construction, the overall generation of electricity, the principle of operation of the hydroelectric power station and its impact on the environment.

Keywords: WPS, turbine, electric machine, generator, dam, reservoir, hydroelectric power station, station.